Ptaki drapieżne, w tym głównie gatunki, dla których wokół stanowisk lęgowych wyznacza się strefy ochrony (tzw. „gatunki strefowe”) należą do najbardziej zagrożonych gatunków w wyniku przekształceń siedlisk lęgowych i zagrożeń poza okresem lęgowym. Większość z nich wymaga do gniazdowania lasów i terenów otwartych do zdobywania pokarmu, co przekłada się na wielopoziomowe i złożone rodzaje zagrożeń. Skuteczna ochrona tych gatunków wymaga zatem zaangażowania szerokiego grona instytucji, organizacji i grup społecznych. O ile ochrona miejsc gniazdowania gatunków strefowych jest jasno określona w polskim prawie, tak jeśli chodzi o tereny otwarte, zagrożenia i ochrona tej grupy obejmuje wiele czynników, takich jak zmiany siedliskowe w wyniku zaprzestania lub intensyfi kacji gospodarki rolnej, jak również rozwój infrastruktury.

 

W strategii omówione zostały wszystkie rodzaje zagrożeń oraz zalecenia dotyczące ich ograniczenia, tym nie mniej uważamy, że w szczególności, będzie ona przydatna przy opracowywaniu dokumentów planistycznych na różnych etapach i szczeblach planowania przestrzennego oraz przy ocenach oddziaływania przedsięwzięć na środowisko. Niestety, w przypadku projektów inwestycyjnych i rozwoju zabudowy, informacje nt. ptaków strefowych zbierane są fragmentarycznie, w odniesieniu tylko do określonego terenu, gdzie planowana jest inwestycja i bez analizy skumulowanego wpływu na całą populację. Z powodu braku przepływu informacji lub nieadekwatnie zbieranych danych, projekty inwestycyjne stoją często w sprzeczności z potrzebami gatunków strefowych, co stwarza utrudnienia proceduralne i wzrost nakładów inwestycyjnych. Tymczasem, przy założeniu, że dostępne w niniejszym dokumencie informacje będą wykorzystywane we wczesnych etapach planowania inwestycji, możliwe będzie zminimalizowanie konfl iktu między działalnością człowieka i ptakami. Strategia zawiera bowiem najnowsze dane na temat rozmieszczenia wybranych gatunków ptaków strefowych (dostępne również w formacie GIS), ich zagrożeń i wymagań siedliskowych w warunkach Lubelszczyzny.

 

Na terenie województwa funkcjonuje wiele organów administracji państwowej, organizacji pozarządowych i instytucji prywatnych (patrz niżej), które mają różne cele strategiczne, tym niemniej są zobligowane do przestrzegania zapisów prawa dotyczących ochrony gatunków i siedlisk priorytetowych. Powstają strategie, plany zagospodarowania, projekty inwestycyjne, jak również Plany Zadań Ochronnych Natura 2000, plany ochrony parków narodowych i projekty bezpośrednio nastawione na ochronę zasobów przyrodniczych. W niniejszej strategii poddane zostały analizie najważniejsze dokumenty, które odnoszą się pośrednio lub bezpośrednio do ptaków strefowych. Przeanalizowano również dokumenty planistyczne rangi lokalnej i regionalnej w celu oceny ich wpływu na populacje gatunków strefowych na poziomie całego województwa. Wyniki tych analiz (planowane farmy wiatrowe, zalesienia oraz przebieg linii energetycznych) zostały zaprezentowane w formie przestrzennej na tle rozmieszenia terytoriów lęgowych ptaków strefowych, co pozwoliło na wyodrębnienie gmin, na terenie których należy zwrócić szczególną uwagę na potencjalny konflikt inwestycji z ptakami strefowymi. 

Projekt dotyczył sześciu gatunków ptaków: orlika krzykliwego, gadożera, bielika, puchacza, włochatki i bociana czarnego, występujących na 16 obszarach Natura 2000: Lasy Janowskie, Puszcza Solska, Roztocze, Puszcza Sandomierska, Ostoja Tyszowiecka, Dolina Sołokiji, Dolina Szyszły, Ostoja Nieliska, Lasy Strzeleckie, Lasy Parczewskie, Uroczysko Mosty-Zahajki, Polesie, Lasy Łukowskie, Dolina Dolnego Bugu, Dolina Tyśmienicy i Zlewnia Górnej Huczwy.

Przedsięwzięcie jest realizowane wspólnie przez Lubelskie Towarzystwo Ornitologiczne (Beneficjent koordynujący) i fundację Natura International Polska (Współbeneficjent).

  1. pl
  2. en

Ochrona ptaków strefowych na Lubelszczyźnie

Główne działania

Cele projektu

Informacje ogólne

Głównym celem projektu jest zatrzymanie spadku liczebności dubelta oraz osiągnięcie właściwego stanu zachowania lęgowej populacji w Polsce. Zostanie to osiągnięte poprzez realizację sześciu celów szczegółowych oraz towarzyszących im działań. Wynikają one bezpośrednio z analizy oceny stanu zachowania populacji dubelta i jego siedlisk oraz stwierdzonych zagrożeń, opracowanych w ramach przygotowania Krajowego Programu Ochrony (KPO) dubelta.


Zatrzymanie spadku liczebności oraz osiągnięcie właściwego stanu ochrony dubelta zostanie osiągnie poprzez realizację następujących celów pośrednich:

 

1) Utrzymanie siedlisk we właściwym stanie ochrony

2) Zwiększenie sukcesu lęgowego poprzez redukcję drapieżnictwa

3) Monitoring parametrów populacji i stanu zachowania siedlisk

4) Konsultowanie aktów prawnych i dokumentów strategicznych

5) Badania ekologii dubelta oraz zasięgu i wybiórczości siedliskowej

6) Koordynacja realizacji Programu i propagowanie wiedzy o dubelcie i jego ochronie.

W ramach pierwszego projektu LIFE na ochronę dubelta w Dolinie Górnej Narwi (LIFE11 NAT/PL/436), zrealizowanym wraz z Polskim Towarzystwem Ochrony Ptaków (2012-16), Natura Int Polska przygotowała Krajowy Program Ochrony Dubelta w Polsce, który został zaakceptowany przez Generalną Dyrekcję Ochrony Środowiska w Warszawie. Na podstawie KPO, przygotowaliśmy wraz z Lubelskim Towarzystwem Ochrony Ptaków, projekt LIFE na realizację pierwszego etapu Programu, w latach 2019-2024. 


Główną przyczyną spadku liczebności dubelta w Polsce oraz zmniejszenia jego zasięgu występowania w stosunku do lat 80-90 ubiegłego wieku, jest utrata siedlisk lęgowych na skutek niekorzystnych dla gatunku zmian środowiskowych, wywołanych głównie czynnikami antropogenicznymi. W latach 90. w. krajową populację dubelta oceniono na 750-900 tokujących samców. Aktualnie jego liczebność szacowana jest na 400-550 samców. W stosunku do lat 90. możemy więc mówić o drastycznym spadku liczebności gatunku sięgającym ponad 40%. Zdecydowanie najpoważniejszym aktualnym zagrożeniem dla populacji dubelta stwierdzonym we wszystkich ostojach kluczowych gatunku jest przesuszenie siedlisk zaś drugim w kolejności ich utrata na skutek zarastania. Jako istotne wskazano również drapieżnictwo gatunków rodzimych i introdukowanych.

Strategia ptaków strefowych

W ramach projektu zostanie opracowany i wykonany szeroki pakiet działań ochronnych. Na początku będą przeprowadzone badania fitosocjologiczne siedlisk oraz badania zasobów pokarmowych w celu precyzyjnego określenia zagrożeń orlika krzykliwego i gadożera. Zostanie także dokonana kompleksowa inwentaryzacja wybranych gatunków wraz z szukaniem nowych gniazd. Ważnym efektem działań przeprowadzonych w ramach projektu będzie aktualizacja i tworzenie nowych stref gniazdowych. Tworzenie takich stref wokół gniazd gatunków „strefowych” zabezpiecza ich lęgi oraz siedliska przed płoszeniem związanym głównie z gospodarką leśną, łowiecką oraz turystyką. W chwili obecnej na terenie województwa lubelskiego funkcjonuje ponad 300 „ptasich” stref ochronnych powołanych decyzją Regionalnych Dyrekcji Ochrony Środowiska (RDOŚ) w Lublinie i Rzeszowie. W oparciu o wyniki powyższych badań i działań będzie wypracowana strategia ochrony ptaków strefowych na Lubelszczyźnie, ze szczególnym naciskiem na lokalizację siłowni wiatrowych i innej infrastruktury.

 

Aby stworzyć dogodne warunki gniazdowania dla puchacza, orlika krzykliwego i bociana czarnego, zostanie zainstalowanych 75 platform gniazdowych. Będą one zbudowane w pobliżu wszystkich rewirów puchacza, a także w wytypowanych rewirach bociana czarnego oraz orlika krzykliwego.

 

Kolejnym zabiegiem ochroniarskim jest przemieszczanie młodszego pisklęcia orlika krzykliwego do gniazd ze stratą lęgu. W wyniku procesu zwanego kainizmem, młodsze pisklę prawie zawsze zostaje zabite przez starsze rodzeństwo. W przypadku ptaków ze stratą, młodsze pisklę zostanie oddane pod opiekę terytorialnym ptakom ze stratą.

 

Ponadto zostaną przywrócone dogodne warunki siedliskowe dla orlika krzykliwego na 100 ha porzuconych, zarastających łąk, poprzez ich odtwarzanie. Jest to klasyczny zabieg ochroniarski dla ptaków, które potrzebują łatwego dostępu do ofiar (bociany, ptaki drapieżne), a więc relatywnie krótkiej trawy. W przypadku porzuconych łąk, po kilku latach stają się one zbyt zarośnięte, a dostrzeżenie, czy nawet poruszanie się w takich siedliskach jest dla tych ptaków utrudnione.

 

Aby zmniejszyć śmiertelność w wyniku porażenia prądem, na 100 transformatorach, które znajdują się w obrębie żerowisk ptaków drapieżnych zostaną zainstalowane izolatory. Ma to szczególne znaczenie dla ptaków drapieżnych, puchacza oraz bociana czarnego. Ptaki, zwłaszcza młode wykorzystują takie miejsca jako potencjalne czatownie lub miejsca odpoczynku.

 

Inne zabiegi dotyczą populacji włochatki w ostojach Lasy Janowskie i Puszcza Solska. Niestety od kilku lat obserwuje się w drzewostanach gospodarczych zanik optymalnych siedlisk – starych, ponad 120 letnich drzewostanów sosnowych z dziuplami po dzięciole czarnym. Bazując na doświadczeniach ornitologów ze Skandynawii planujemy wywiesić w rewirach włochatki budki lęgowe (w sumie 80 sztuk). Ponadto chcemy zabezpieczyć je przed kuną leśną montując do pnia kołnierz cienkiej blachy, który uniemożliwi zniszczenie lęgu przez drapieżnika.

 

Z pewnością szerokie oddziaływanie na lokalne społeczności będą miały działania edukacyjno-promocyjne, skierowane bezpośrednio do rolników oraz dzieci, które będą miały za zadanie m. in.:

  • uświadomienie różnic między gatunkami rzadkich ptaków strefowych,

  • wzbudzenie w lokalnej społeczności dumy z miejsca, z którego się wywodzi,

  • podniesienie poziomu wiedzy na temat przyrody Natura 2000, a w szczególności ornitofauny tego obszaru,

  • uświadomienie szkodliwości trucia lisów padliną zatrutą furadanem.

Głównym celem przedsięwzięcia jest polepszenie warunków gniazdowych i żerowiskowych rzadkich gatunków ptaków strefowych na Lubelszczyźnie, która jest jednym z najbardziej zróżnicowanych przyrodniczo i krajobrazowo regionów w Europie.

Główny cel projektu zostanie zrealizowany poprzez zminimalizowanie następujących zagrożeń:

  • płoszenie ptaków przy gniazdach,
  • zanikanie żerowisk orlika krzykliwego i gadożera,
  • śmiertelność ptaków w wyniku porażenia prądem,
  • brak miejsc gniazdowania i drapieżnictwo,
  • zmniejszenie liczby potencjalnych miejsc lęgowych włochatki i śmiertelność ptaków w dziuplach,
  • śmiertelność ptaków drapieżnych w wyniku otrucia,
  • niekontrolowany rozwój infrastruktury i zabudowy,
  •  brak strategii ochrony gatunków strefowych.

© Michał Korga

Fundacja Natura International Polska jest zarejestrowana w Krajowym Rejestrze Stowarzyszeń pod numerem KRS: 0000308204. NIP: 5783045121. REGON: 280381278

Adres: ul. Żyzna 18/16, 15-161 Białystok. Tel: +48 58 7356529. E-mail: info@natura-international.org.pl